Relatie tussen postcodes, woonplaatsen, gemeenten, buurten en deelgemeenten in België

Uitleg over de definities en verschillen van postcodes, woonplaatsen, gemeenten, buurten en deelgemeenten in België. Overzicht van hoe de lagen zich tot elkaar verhouden en hoe koppelingen in data tot stand komen.
Uitleg over de definities en verschillen van postcodes, woonplaatsen, gemeenten, buurten en deelgemeenten in België. Overzicht van hoe de lagen zich tot elkaar verhouden en hoe koppelingen in data tot stand komen.

Relatie tussen postcodes, woonplaatsen, gemeenten, buurten en deelgemeenten in België

Samenvatting

De begrippen woonplaats, gemeente, buurt en deelgemeente worden in België door verschillende instanties gebruikt met verschillende betekenissen. Dit leidt tot verwarring, omdat dezelfde termen soms andere geografische of administratieve lagen aanduiden.

Het meest opvallende uit de analyses is:

  • Van de bijna 3.000 Belgische postcodes blijken er grofweg 2.000 niet aan een woonadres gekoppeld te zijn. In de officiële adressenlijst van juli 2025 komen slechts 1.152 unieke postcodes voor. Dat betekent dat heel veel postcodes alleen voor postbussen of instellingen bestaan, en dus niet bruikbaar zijn voor analyses van woonadressen.
  • Bovendien gebruiken Statbel en bpost/adresdata de termen woonplaats en deelgemeente op een andere manier. Dat is verwarrend en vaak niet duidelijk aangegeven.

Een goed voorbeeld hiervan is de officiële Statbel-dataset Bevolking naar woonplaats. Daarin betekent woonplaats in feite gemeente (581 in totaal), terwijl Statbel het toch woonplaats noemt. In de adresdata van bpost betekent woonplaats echter de postale plaatsnaam per postcode (ongeveer 2.900).

Ook bij deelgemeente zijn er twee definities in omloop: statistisch (oude gemeenten of administratieve districten) en postaal (woonplaats bij bpost). Een voorbeeld is “1-2-3-4 Administratief District” en “Deelgemeente Antwerpen”: dit zijn bij Statbel wel deelgemeenten of administratieve eenheden, maar géén postale woonplaatsen.

De enige consistente manier om deze lagen met elkaar te verbinden is via de adressen zelf:
adres → buurt (→ gemeente) en adres → postcode (→ woonplaats bpost).

1. Postcodes in België

België kent ongeveer 3.000 postcodes. Deze zijn gedefinieerd door bpost en dienen vooral een logistiek/postaal doel.

  • Ongeveer 2.000 hiervan zijn niet gekoppeld aan woonadressen (veelal postbussen).
  • Slechts 1.152 unieke postcodes bevatten in de adressenlijst daadwerkelijke woonadressen.

2. Gemeenten en buurten

  • Gemeenten zijn de officiële bestuursniveaus (581 totaal).
  • Buurten (statistische sectoren) zijn de kleinste statistische eenheden van Statbel (ongeveer 19.500 buurten).
  • Elke buurt valt volledig binnen één gemeente, maar niet binnen één postcode.

3. Relatie postcode ↔ buurt

De relatie is veel-op-veel:

  • Eén postcode kan meerdere buurten bevatten.
  • Eén buurt kan meerdere postcodes bevatten.

Dit komt omdat postcodes en buurten niet dezelfde indeling of logica volgen.

4. Relatie gemeente ↔ woonplaats

Hier zit de belangrijkste verwarring:

  • In de Statbel-datasets betekent ‘woonplaats’ = gemeente. Er zijn dus 581 woonplaatsen. Zie bijvoorbeeld Bevolking naar woonplaats.
  • In adresdata (bpost/CRAB) betekent ‘woonplaats’ = postale plaatsnaam, gekoppeld aan een postcode. Dit zijn er ongeveer 2.900.

Voorbeeld:

  • Statbel: woonplaats Leuven = gemeente Leuven.
  • bpost: woonplaats Kessel-Lo (postcode 3010) = deelgemeente van Leuven.

5. Gevolgen voor analyse

  • Voor socio-demografische data op gemeentelijk niveau gebruik je Statbel (woonplaats = gemeente).
  • Voor data op postcodeniveau gebruik je bpost (woonplaats gekoppeld aan postcode).
  • Meng deze twee definities niet, want ze dekken verschillende concepten.

De koppeling tussen postcode en buurt/gemeente kan alleen via de adressen worden gemaakt. Adressentellingen zijn cruciaal om data van buurtniveau naar postcodeniveau te vertalen.

6. Deelgemeente: twee definities

Het begrip deelgemeente wordt ook op twee manieren gebruikt:

  1. Statistisch (Statbel): oude gemeenten vóór de fusies van 1977 of administratieve districten. Ze hebben officiële NIS-codes en vormen een indelingslaag tussen gemeente en wijk.
    Voorbeeld: Berchem is een deelgemeente van Antwerpen. Ook een entiteit als “1-2-3-4 Administratief District” of “Deelgemeente Antwerpen” hoort hierbij, maar dit zijn géén woonplaatsen.

  2. Postaal (bpost): postale woonplaatsnaam, vaak historisch dezelfde naam als de oude gemeenten, maar met grenzen die door bpost bepaald worden.
    Voorbeeld: 3010 Kessel-Lo is een deelgemeente (woonplaats) van Leuven.

Deze twee definities overlappen soms in naam, maar betekenen niet hetzelfde.

7. Voorbeeld Antwerpen

  • Gemeente: Antwerpen (11002).
  • Deelgemeenten (Statbel): Berchem, Borgerhout, Deurne, Merksem, Hoboken, Wilrijk, enz.
  • Binnen Statbel-data zie je indelingen als:
    • Gemeente Antwerpen → Deelgemeente Antwerpen (110021) → Wijk → Buurt.
    • Administratief District (11002A) is een statistische indeling.

Deze ‘deelgemeenten’ zijn niet gelijk aan de bpost-woonplaatsen. bpost heeft eigen postale plaatsnamen die soms samenvallen met de oude deelgemeenten, maar soms ook anders zijn.

8. Conclusie

  • Statbel-woonplaats = gemeente.
  • bpost-woonplaats = postale plaatsnaam (deelgemeente/postcodeplaats).
  • Statbel-deelgemeente = oude fusiegemeente of administratief district.
  • bpost-deelgemeente = postale plaatsnaam (woonplaats per postcode).

De enige betrouwbare koppeling tussen deze lagen loopt via de adressen. Daarbij zijn buurten altijd uniek in een gemeente, maar kunnen meerdere postcodes overlappen. Postcodes zijn dus niet geschikt als officiële administratieve laag, maar met adressentellingen kun je wel buurt- of gemeentelijke data vertalen naar postcodeniveau.

Zie ook

Advertentie: